مطلوب‌سازی دیوان عدالت اداری مبتنی بر جایگاه و صلاحیت‌های دیوان مظالم در ایران و اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشگاه سمنان

2 حقوق و علوم سیلسی دانشگاه تهران

چکیده

از منظر جایگاه و صلاحیت، دیوان عدالت اداری را می‌توان نزدیکترین نهاد به دیوان مظالم در ایران و اسلام دانست. مبتنی بر مطالعاتی توصیفی-تحلیلی، با بازشناسایی جایگاه و صلاحیت‌های دیوان مظالم در ساختار حقوقی–قضایی ایران و اسلام و تطبیق ویژگی‌های آن با دیوان عدالت اداری در نظام حقوقی-قضایی جمهوری اسلامی ایران، این نتیجه به دست آمد که در ادوار مختلف تاریخی، جایگاه دیوان مظالم به جهت قرارگرفتن در ذیل شخص اول حکومت یا فرد منصوب او، از استحکام و استقلال بیشتری نسبت به دیوان عدالت اداری برخوردار بوده است. از سوی دیگر، با پیش‌بینی صلاحیت رسیدگی به کلیه شکایات مردم از عمال و کارگزاران حکومتی و حتی اختلافات بین صاحبان قدرت برای دیوان مظالم، حوزه صلاحیت آن دیوان نسبت به دیوان عدالت اداری گسترده‌تر بوده است. مبتنی بر یافته‌های ذکر شده، تغییر جایگاه دیوان عدالت اداری به عنوان مرجعی در ذیل مقام رهبری و در عرض قوه قضائیه و همچنین توسعه صلاحیت‌های آن به عنوان مرجع صلاحیت‌دار جهت رسیدگی به «کلیه دعاوی اداری» و «دعاوی متأثر از اقتدارات عمومی» می‌تواند به ارتقای جایگاه و نقش دیوان عدالت اداری کمک کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Optimization Administrative Justice Court based on the Status and Competence of the Oppression Court in Iran and Islam

نویسندگان [English]

  • mohamad amin abrishami rad 1
  • hossein Ayene Negini 2
1 Assistant Professor, Department of Law, Semnan University
2 Ph.D. in Public Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran (Corresponding Author).
چکیده [English]

In terms of status and competence, the Administrative Justice Court can be considered the closest institution to the Oppression Court in Iran and Islam. Based on descriptive-analytical studies, with recognizing the status and competence of the Oppression Court in the legal-judicial structure of Iran and Islam and adapting its characteristics to the Administrative Justice Court in the legal-judicial system of the Islamic Republic of Iran, it was concluded that in different historical periods, the status of the Oppression Court was under the first person of the government or the person appointed by her. Because of this, the Oppression Court has been more strong and independent than the Administrative Justice Court. On the other hand, by predicting the competence of handling all people's complaints against government officials and agents and even disputes between those in power for the Oppression Court, the jurisdiction of that court has been wider than the Administrative Justice Court. Based on the above findings, changing the status of the Administrative Justice Court as an institution under the leadership and within the judiciary and developing its competencies as an institution to handle "all administrative claims" and "claims affected by public authority" can help to promote the status and competence of the Administrative Justice Court.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Oppression Court
  • Administrative Justice Court
  • Status of the Administrative Justice Court
  • Competence of the Administrative Justice Court
قرآن کریم.
نهج­البلاغه.
ابریشمی‌راد، محمدامین، نظارت قضایی بر مقررات دولتی با تأکید بر ارتقای کارآمدی دیوان عدالت اداری، تهران: مجد، 1399.
امین، حسن، تاریخ حقوق ایران، تهران: دایره­المعارف ایران‌شناسی، چاپ سوم، 1391.
ساکت، محمدحسین، دادرسی در حقوق اسلامی؛ سرشت و سرنوشت نهاد دادرسی و سازمان­های وابسته از آغاز تا سده سیزدهم هجری، تهران: میزان، 1382.
شمس‌الدین، محمدمهدی، نظام حکومت و مدیریت در اسلام (جلد 1)، ترجمه: مرتضی آیت‌الله‌زاده شیرازی، تهران: دانشگاه تهران، 1385.
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اداری، تهران: سمت، چاپ چهاردهم، 1387.
عمید زنجانی، عباس‌علی، فقه سیاسی (جلد 4)، تهران: امیرکبیر، 1384.
آفرینش‌خاکی، زهرا، «ساختار اداری محاکم قضایی در عصر ایلخانان بر مبنای دستور الکاتب فی تعیین المراتب، اثر هندوشاه نخجوانی»، پژوهش‌نامه تاریخ، ۱۳۹۳، شماره 35، 1ـ95.
آیینه‌نگینی، حسین و محمدامین ابریشمی‌راد، «نقد رویه قضایی محاکم ایران در رسیدگی به دعاوی راجع به قراردادهای اداری»، فصل‌‌نامه حقوق اداری، دوره هفتم، ۱۳۹۸، شماره ۲۱، 33ـ55.
ابریشمی‌راد، محمدامین و حسین آیینه‌نگینی، «نسبت‌سنجی جایگاه و صلاحیت‌های دیوان عالی کشور و دیوان عدالت اداری»، فصل‌‌نامه پژوهش‌های نوین حقوق اداری، 1399، شماره ۱، 119ـ139.
ابریشمی­راد، محمدامین و حسین آیینه‌نگینی، «نقد صلاحیت دیوان عدالت اداری در صدور رأی وحدت رویه»، دانش حقوق عمومی، 1398، شماره 25، 85ـ102.
امامی، محمد و مهستی سلیمانی، «شخصیت خواهان در دیوان عدالت اداری»، مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دوره ششم، 1393، شماره ۱، 1ـ30.
چنگیزی اردهایی، اسماعیل، «نقد و بررسی کتاب فرهنگ و تمدن اسلامی، نوشته علی اکبر ولایتی»، تاریخ و تمدن اسلامی، 1386، شماره 5، 153ـ184.
حبیب‌زاده، محمدجعفر، قاسم کرامت و مرتضی شهبازی‌نیا، «استقلال قضایی در نظام حقوقی ایران با مطالعه تطبیقی»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره چهاردهم، 1389، شماره 4، 23ـ53.
الدوری، عبدالعزیز، «دیوان در صدر اسلام»، ترجمه: منصوره مؤمنی و عباس احمدوند، مجله تاریخ اسلام، 1381، شماره 10، 167ـ183.
سیدان، مریم، «امیر داد: منصبی دیوانی در تعدادی از متون تاریخی و ادبی فارسی»، دوفصل‌‌نامه زبان و ادبیات فارسی، 1395، شماره 80، 91ـ113.
صدقی، ناصر، «بررسی ساختار و ماهیت نظام حقوقی دولت سلجوقی»، پژوهش­های تاریخی، دوره جدید، 1388، شماره ۳، ۴۱ـ۵۴.
کعبی، عباس و سید علی میرداماد نجف­آبادی، «ماهیت نهاد «مظالم»؛ ضرورت و مبانی آن در حکومت اسلامی»، فصل‌‌نامه حکومت اسلامی، 1394، شماره 75، 95ـ126.
لطفی‌نیا، مهشید، «تجدید نظر در احکام صادره از سوی محاکم دوره قاجار مبتنی بر اسناد آرشیو ملی با توجه به پیشینه تاریخی»، فصل‌‌نامه آرشیو ملی، 1395، شماره 5، 74ـ92.
مدنی، جلال­الدین، «از دیوان مظالم تا کاخ دادگستری»، مجله زمانه، 1382، شماره‌های 7 و 8، 27ـ31.
یاوری، فتح­الله، «دیوان مظالم»، ماهنامه قضایی، 1355، شماره 132، 77ـ86.
یوسفی­فر، شهرام، آذر جلیلیان، هوشنگ خسروبیگی و ابوالفضل رضوی، «بازشناسی تاریخی دیوان مظالم در دوره میانه و کارکرد سیاسی آن در دوره سلجوقیان بزرگ»، مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، 1395، شماره 19، 262ـ273.
آیینه‌نگینی، حسین، «مقررات­گذاری رییس قوه قضاییه و نظارت بر آن»، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق عمومی، دانشگاه تهران، ۱۳۹۴.
قلی‌زاده، حسین، «بررسی تطبیقی صلاحیت‌های دیوان عدالت اداری ایران و شورای دولتی فرانسه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق عمومی، دانشگاه تبریز، 1389.
زارعی، محمدحسین، «نشست علمی صلاحیت مقررات‌گذاری قوه قضاییه و نظارت بر آن در نظام حقوقی ایران»، تحقیقات قضایی (12)، پژوهشگاه قوه قضاییه، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه، 1379.
دوره 4، شماره 12
سال چهارم، شماره دوازدهم، پاییز 1401
مهر 1401
صفحه 129-148
  • تاریخ دریافت: 30 فروردین 1400
  • تاریخ بازنگری: 16 اردیبهشت 1400
  • تاریخ پذیرش: 15 آبان 1400