تفکیک قلمرو نظام مالکیت خصوصی و عمومی در معادن نفت و گاز با تاکید بر مبانی فقهی و حقوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی (ره ) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/mral.2023.1973884.1408

چکیده

مالکیت به معنای نسبت میان مالک و مملوک یا سلطه مالک بر مملوک در قالب نظام خصوصی و عمومی در حیطه انفال و منابع نفت و گاز از کاربست های قابل توجه در جهت حفظ منابع و تامین منافع عامه و آحاد کشورهاست که به لحاظ ماهوی به شکل حقیقی و اعتباری در قالب بندی های عمومی، خصوصی و دولتی قابل تصور است. یکی از انواع مهم معادن، معادن نفت و گاز است که در خصوص مالکیت بر آنها از جنبه عمومی و خصوصی نظریات مختلفی در فقه و نیز قوانین و دکترین حقوقی ارائه شده است. پژوهش حاضر با بررسی اسناد و مدارک فقهی و حقوقی به تبیین ساختاری نظام مالکیت خصوصی و عمومی در قالب معادن نفت و گاز بر اساس مبانی فقهی و حقوقی می پردازد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد، اگرچه رویکرد فقهی و حتی قوانین در بدو امر ترجیح مالکیت خصوصی بر عمومی است و با گذر زمان و تبدیل نفت و گاز به عنوان یکی از ثروت‌های ملی، مالکیت عمومی نسبت به آنها حاکمیت دارد. در تعیین قواعد حاکم بر ثروت های عمومی می توان به نگرش فقها در تعیین ماهیت رابطه حکومت اسلامی و انفال توجه نمود و به طور کلی رویکرد فقها در تعیین ماهیت رابطه حکومت اسلامی و انفال را می‌توان در مواردی از قبیل: اولویت ذاتی یا مالکیت حقیقی شخص امام، اولویت نسبت تصرف امام و..) قرار داد. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی است و در گردآوری منابع از روش کتابخانه‌ای استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Separation of the territory of private and public ownership system in oil and gas mines with emphasis on jurisprudence and legal foundations

نویسندگان [English]

  • Shamsi Fashkhorani 1
  • Tahereh Salimi 2
  • Tahereh Sadat Naeimi 3
1 Ph.D student , Department of jurisprudence and fundamentals of law, Yadegar-e- Imam Khomeini (RAH) Shahre Rey Branch ,Islamic Azad University , Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of jurisprudence and fundamentals of law, Yadegar-e- Imam Khomeini (RAH) Shahre Rey Branch ,Islamic Azad University ,Tehran, Iran
3 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Law, Islamshahr , Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

credit can be imagined in public, private and government formats. One of the important types of mines is oil and gas mines, which have been presented with various theories in jurisprudence as well as laws and legal doctrine regarding the ownership of them from the public and private aspects. The present research deals with the structural explanation of the private and public ownership system in the form of oil and gas mines based on jurisprudential and legal foundations by examining jurisprudential and legal documents. The results of this research show that, although the jurisprudential approach and even the laws initially prefer private ownership over public ownership, and with the passage of time and the transformation of oil and gas as one of the national wealth, public ownership has sovereignty over them. In determining the rules governing public wealth, one can pay attention to the attitude of jurists in determining the nature of the relationship between Islamic government and Anfal, and in general, the approach of jurists in determining the nature of the relationship between Islamic government and Anfal can be seen in cases such as: inherent priority or ownership He gave priority to the imam's real person, the possession of the imam, etc.) The research method in this study is descriptive-analytical, and the library method was used to collect the sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Oil and gas ownership
  • Anfal
  • public ownership
  • state ownership
  • Article 45 of the Constitution
آقانظری، حسن، مبانی اقتصاد اسلامی، تهران: سمت و دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، چاپ اول، 1372.
انصاری، مسعود و محمدعلی طاهری، دانش‌نامه حقوق خصوصی (جلد 3)، تهران: محراب فکر، 1384.
پاک‌دامن، رضا، حقوق نفت ایران، تهران: خرسندی، چاپ اول، 1394.
حقانی زنجانی، حسین، تحقیقی درباره انفال یا ثروت‌های عمومی، تهران: معاونت پژوهشی دانشگاه الزهرا، ۱۳۷۴.
رستمی، ولی، مالیه عمومی، تهران: میزان، 1395.
شیروی، عبدالحسین، حقوق نفت و گاز، تهران: میزان، چاپ اول، 1393.
کنعانی، محمدطاهر، تملک اموال عمومی و مباحات، تهران: میزان، چاپ دوم، 1392.
منتظری نجف‌آبادی، حسین‌علی، مبانی فقهی حکومت اسلامی (جلد 7)، قم: کیهان، 1409.
موسوی خامنه‌ای، سید علی، بیانات در اجتماع مردم بجنورد، تهران: پایگاه دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، 1391.
ب) مقاله
آجری آیسک، عاطفه، «بررسی حقوقی قابلیت خصوصی‌سازی اموال عمومی (مطالعه تطبیقی حقوق ایران و فرانسه)»، فصل‌نامه پژوهش بازرگانی، 1395، شماره 78.
امین‌فرد، محمد و زینب مشکانی، «تأثیر حکومت سیاسی بر حکم فقهی استفاده از انفال در دوران غیبت»، فصل‌نامه حکومت اسلامی، 1393، شماره 69.
بهمنی، محمدعلی و محمد آرین، «مالکیت عمومی بر منابع نفتی و تأثیر آن بر انتخاب الگوی قراردادی در حوزه بالادستی صنعت نفت و گاز»، مطالعات حقوق انرژی، 1397، دوره چهارم، شماره 1.
جلالی، محمد و حامد کرمی، «تمایز میان اموال اشخاص عمومی در حقوق فرانسه»، حقوق تطبیقی دانشگاه تهران، 1393، دوره پنجم، شماره 2.
خادم رضوی، قاسم و پوریا راست‌گو خیاوی، «رابطه مالکیت خصوصی بر منابع نفتی در فقه امامیه و حقوق امریکا»، پژوهش­های حقوقی، 1399، شماره 44.
دشتی، تقی و شهاب حایری اصفهانی، «داوری در دعاوی دولتی با نگاهی تحول گرایانه به اصل 139 قانون اساسی»، فصل‌نامه پژوهش­های نوین حقوق اداری، 1399، سال دوم، شماره 2.
رضایی‌زاده، محمدجواد و مهدی بابایی، «نظریه مربوط به ماهیت حقوقی اموال»، فصل‌نامه حقوق اداری، 1397، شماره 16.
صانعی سبزواری، مهدی، «ولایت و مالکیت بر منابع نفت و گاز از دیدگاه فقه و حقوق با تأکید بر قوانین جمهوری اسلامی ایران»، مجله گفتمان فقه حکومتی، 1398، سال سوم، شماره 5.
عبداللهی، حسین، «بازتعریف اموال عمومی و آثار آن در نظام حقوقی ایران»، فصل‌نامه پژوهش حقوق عمومی، 1398، سال بیست و یکم، شماره 63.
کاشانی، جواد، «وضعیت حقوقی منابع نفت و گاز واقع در مرز بین کشورها»، مجله حقوقی بین­المللی، 1387، سال بیست و پنجم، شماره 39.
کرمی، حامد و داوود محبی، «تحلیل اصل 139 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر ماهیت اموال عمومی»، فصل‌نامه دانش حقوق عمومی، 1397، سال هفتم، شماره 22.
کرمی، حامد و سید علی‌رضا میربد، «ولایت دولت بر اموال عمومی از منظر حقوق اداری و فقه امامیه»، فصل‌نامه حقوق اداری، 1399، سال هفتم، شماره 22.
کنعانی، محمدطاهر، «حق بهره­برداری از معادن»، فصل‌نامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 1389، شماره 3.
موسی­زاده، ابراهیم و نسیم برخی، «بررسی تطبیقی مالکیت معادن نفت و گاز در ایران و کشورهای حوزه نفتا»، مطالعات حقوق انرژی، 1399، دوره ششم، شماره 1.
نیازی، قدرت‌الله و کریم کوخایی­زاده، «مالکیت معدن از منظر فقهای امامیه با رویکردی بر دیدگاه امام خمینی (ره)»، پژوهش‌نامه متین، 1396، سال نوزدهم، شماره 76.
یثربی، سید محمدعلی و سینا رازقیان، «ترابط حقوق شهروندی و مبانی آن با حقوق نفت و گاز در ایران»، فصل‌نامه حقوق اسلامی، 1397، سال یازدهم، شماره 58.
عربی
سبحانی، جعفر، محاضرات فی الالهیات (جلد 2)، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1414.
صدر، سید محمدباقر، اقتصادنا، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1417.
طوسی، ابوجعفر، تهذیب الاحکام (جلدهای 3، 4 و 9)، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407.
عاملی‌، زین‌الدین بن علی (شهید ثانی)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع اسلام (جلد 1 و 12)، قم: مؤسسه المعارف الاسلامی، 1413.
موسوی خمینی، سید روح‌الله، کتاب البیع (جلد 2)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1387.