امکان سنجی اعمال نظریه خطر به عنوان مبنای مسئولیت مدنی دولت در حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه حقوق، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه حقوق عمومی، دانشگاه امام باقر علیه السلام، تهران، ایران.

10.22034/mral.2023.1999256.1453

چکیده

مسئولیت مدنی یکی از مباحث اساسی در حقوق خصوصی است و بر اساس آن در روابط میان اشخاص، هرکس ضرری به دیگری وارد نماید، مکلف به جبران ضرر و زیان خواهدبود. تا سالیان متمادی اندیشه تقدس دولت، مانع از طرح موضوع مسئولیت مدنی برای دولت گردیده بود اما با گذر زمان و نیز ورود دولت به عرصه فعالیت‌های اقتصادی و تجاری، به تدریج اندیشه قداست دولت رنگ باخت و حقوقدانان به طرح بحث در خصوص ضرورت پذیرش مسئولیت مدنی دولت پرداختند. مسئولیت مدنی دولت مبانی مختلفی دارد که عبارتند از : نظریه تقصیر، نظریه خطر، نظریه تعهد ایمنی و ... نظریه خطر بر این مبنا استوار است که هرکس با انجام اقدامات خود محیط خطرناکی ایجاد کند و در اثر خطرات وارده زیانی به اشخاص وارد شود، بدون احراز تقصیر مکلف به جبران خسارات خواهد بود. این نظریه در حقوق داخلی با تاسی از حقوق غرب مورد پذیرش قرار گرفته است و البته در میان مبانی فقهی نیز مفهومی نزدیک به قاعده «من له الغنم فله الغرم» دارد. مطالعه قانون مسئولیت مدنی ایران مصوب 1339، مبنای مسئولیت مدنی بر اساس نظریه تقصیر استوار است اما با توجه به برخی اقدامات مخاطره آمیز دولت می‌توان در موارد زیادی نظریه خطر را به عنوان مبنای مسئولیت مدنی دولت پذیرفت. البته با ظهور نظریه‌های جدید در مورد مبانی مسئولیت مدنی دولت، به نظریات سنتی انتقاداتی وارد شده است. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی است و در گردآوری منابع از روش کتابخانه‌ای استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Feasibility of applying risk theory as the basis of civil responsibility of the government in Iranian law

نویسندگان [English]

  • Mostafa Amiri 1
  • Mohammad Taghi Dashti 2
1 PhD student, Department of Law, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Public Law, Imam Baqir University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Civil liability is one of the basic issues in private law, and based on it, in relationships between individuals, anyone who causes harm to another will be obliged to compensate for the loss. For many years, the idea of the sanctity of the state had prevented the issue of civil responsibility for the government, but with the passage of time and the entry of the government into the field of economic and commercial activities, the idea of the sanctity of the state gradually lost its color, and jurists began to discuss the necessity of accepting They paid the civil responsibility of the government. The civil responsibility of the government has different bases, which include: the theory of fault, the theory of risk, the theory of safety obligation, etc. of course, it has a concept close to the rule of "Man Leh Al-Ghanm Faleh Al-Ghoram" among the foundations of jurisprudence. Studying Iran's civil liability law approved in 1339, the basis of civil liability is based on the theory of fault, but due to some risky actions of the government, in many cases, the theory of risk can be accepted as the basis of the civil liability of the government. Of course, with the emergence of new theories about the foundations of civil responsibility of the government, traditional theories have been criticized. The research method in this study is descriptive-analytical, and the library method was used to collect the sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Civil liability
  • theory of risk
  • theory of fault
  • theory of conflict of risk
  • government
ابوالحمد، عبدالحمید، حقوق اداری ایران، چاپ هشتم، تهران: توس،
آرش‌پور، علی‌رضا، مسئولیت بین­المللی نقض تعهدات زیست‌محیطی، چاپ اول، تهران: جاودانه جنگل، 1392.
بادینی، حسن، فلسفه مسئولیت مدنی، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1392.
باریکلو، علی‌رضا، مسئولیت مدنی، چاپ پنجم، تهران: میزان، 1393.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، الفارق: دایره‌المعارف عمومی حقوق، تهران: کتاب‌خانه گنج دانش، 1386.
داراب‌پور، مهراب، مسئولیت‌های خارج از قرارداد، تهران: مجد، 1387.
ریپر و بولانژه، رساله حقوق مدنی (جلد دوم: تعهدات)، ش. 904، 1997.
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اداری تطبیقی، تهران: سمت، 1387.
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اداری، چاپ سیزدهم، تهران: میزان، 1386.
کاتوزیان، ناصر، الزام‌های خارج از قرارداد: ضمان قهری (جلد اول)، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران، 1378.
مازو و تنک، رساله نظری و عملی مسئولیت مدنی (جلد اول)، ش. 68، 1995.
هاشمی، احمدعلی، مسئولیت مدنی، تهران: دانشگاه تهران، 1387.
امیرارجمند، اردشیر و مشتاق زرگوش، «تقصیر در حقوق مسئولیت مدنی دولت؛ مطالعه تحلیلی و تطبیقی»، مجله تحقیقات حقوقی، 1388، شماره 49.
بهرامی احمدی، حمید و عزیزالله فهیمی، «مبانی مسئولیت مدنی زیست‌محیطی در فقه و حقوق ایران»، پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، 1386، سال هشتم، شماره 2.
ثقفی، مریم و همکاران، «ماهیت تعهد ایمنی و کاربرد آن در مسئولیت مدنی پزشک در حقوق ایران و فرانسه»، پژوهش­های حقوق تطبیقی، 1396، سال بیست و یکم، شماره 3.
جعفری‌تبار، حسن، «از آستین طبیبان: قولی در مسئولیت مدنی پزشکان»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 1377، شماره 41.
حیاتی، عباس‌علی، «بررسی و نقد قانون مسئولیت مدنی در حقوق موضوعه کنونی ایران»، پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه­های علوم انسانی، 1398، شماره 76.
رستمی، مریم و همکاران، «تأملی بر استثنائات مسئولیت مدنی دولت در نظام حقوقی ایران»، پژوهش­های نوین حقوق اداری، 1400، دوره سوم، شماره 6.
ریاحی، نوربخش، «مبانی نظری مصونیت و مسئولیت مدنی دولت»، مجله حقوق اسلامی، 1397، سال پانزدهم، شماره 58.
السان، مصطفی، «مسئولیت مدنی دولت در قبال بیماری­های واگیردار (بررسی موردی کووید 19)»، مجله تحقیقات حقوقی، ویژه‌نامه حقوق و کرونا، 1400.
سیفی، سید جمال، «رأی پرونده موسوم به هموفیلی­ها: نگاهی نو به مسئولیت مدنی دولت در رویه قضایی ایران»، مجله پژوهش­های حقوقی، 1384، شماره 8.
صالحی مازندرانی، محمد، «مطالعه تطبیقی مبنا و ماهیت مسئولیت مدنی دولت»، مجله حقوق تطبیقی، 1394، شماره 103.
طلایی، فرهاد و الهام حیدری، «تعهدات و مسئولیت دولت­ها در زمینه حمایت و حفاظت از محیط زیست در برابر پسماندها با تأکید بر پسماندهای خطرناک»، پژوهش حقوق عمومی، 1393، شماره 45.
قبولی، سید محمدمهدی و وحید رضادوست، «مطالعه تطبیقی تعیین مسئول و مبنای جبران خسارت در مسئولیت مدنی ناشی از حوادث مربوط به تأسیسات هسته­ای در حقوق ایران، فرانسه و اسناد بین­المللی»، مطالعات حقوق تطبیقی، 1394، دوره ششم، شماره 2.
کاشانی، جواد، «مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای مسئولیت به طرفیت دولت»، فصل‌نامه دیدگاه­های حقوق قضایی، 1395، دوره بیست و یکم، شماره 73 و 74.
محمدحسینی حاجی‌ور، یوسف و همکاران، «حفاظت از طبیعت در قبال ریزگردها در دیدگاه­های حقوق اسلام و غرب»، تحقیقات حقوقی بین­المللی، 1399، دوره سیزدهم، شماره 47.
موسوی، سید مهدی، «شبه‌جرم و مسئولیت مدنی در حقوق انگلستان»، ترجمه از: بیرمنگهام، ورا، خلاصه مسئولیت مدنی، تهران: میزان،
مولایی، آیت و حسن لطفی، «آسیب‌شناسی تحول صلاحیت در دعاوی مسئولیت دولت در ایران»، فصل‌نامه حقوق اداری، 1398، سال هفتم، شماره 21.
مولایی، آیت، «موانع و چالش­های اعمال مسئولیت مدنی دولت در ایران»، مطالعات حقوق عمومی، 1399، دوره پنجاهم، شماره 4.
هوشمند فیروزآبادی، حسین و همکاران، «مسئولیت مدنی دولت در قبال رفتار زیا‌ن‌بار حاکمیتی»، مجله حکومت اسلامی، 1399، شماره 96.
واعظی، مجتبی، «معیار عمل حاکمیت در حقوق اداری ایران»، مطالعات حقوقی، 1394، دوره هفتم، شماره 2.
Kats, J. and Douglas, J., Prompting health: knowledge and prac, second edition, Macmilian Press LTD, 2014.
دوره 6، شماره 18
سال ششم، شماره هجدهم، بهار 1403
فروردین 1403
صفحه 345-368
  • تاریخ دریافت: 10 فروردین 1402
  • تاریخ بازنگری: 21 خرداد 1402
  • تاریخ پذیرش: 02 تیر 1402