طراحی الگوی مطلوبِ ابتکار تقنینی در حقوق قانون‌گذاری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، گروه حقوق عمومی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

2 دانشیار گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران.

3 استادیار گروه حقوق ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بجنورد، بجنورد، ایران.

چکیده

ابتکار تقنینی یا ابتکار قانون، به عنوان ابزاری تقنینی در بطن و در بدو فرآیند جامع‌تر و کلی‌ترِ قانون‌گذاریْ، از حائز اهمیت‌ترین موضوعاتِ مطروحه در حوزۀ مطالعاتی حقوقِ قانون‌گذاری و تقنین است که متاسفانه نظام حقوقی کشور بر خلافِ محصول نهایی آن یعنی قانون، بطور متمرکز، مستمر و پویا بدان توجه خاصی مبذول نداشته ‌است. از این رو برای تبیین اهمیت موضوع مذکور و ضرورت توجه بیشتر به آن و بر اساس شرایط موجود، پژوهش حاضر درصدد است تا با شناسایی مبانی و مولفه‌های موثر، به طراحی الگوی مطلوب ابتکار تقنینی در حقوقِ قانون‌گذاری ایران بپردازد. در این مسیر به منظور پردازش مسئله، از راهبرد پژوهش کیفی و از نوع تحلیل مضمون بهره‌گرفته و از مصاحبه نیمه استاندارد با خبرگان حوزه قانون‌گذاری که با استفاده از روش نمونه-گیریِ نظری انتخاب شده ‌بودند در گردآوری داده‌های پژوهش استفاده گردید. با کاربست روش تحلیل مضمون از نوع شبکۀ مضامین، داده‌ها مورد تحلیل قرار گرفته و در نهایت مدل مفهومی اندازه‌گیری شبکه‌ای برساخته شد. یافته‌های پژوهش کیفی نشان داد که طراحی الگوی مطلوبِ ابتکار تقنینی شامل چهار مضمون فراگیر؛ «آشنایی با مفاهیم، مبانی، اصول و قواعد ابتکار تقنینی»؛ «دانش، تخصص و استانداردهای علمی در ابتکار تقنینی»؛ «جلب مشارکت و بهره‌مندی از مکانیزم-های سازندۀ جامعۀ مدنی»؛ و «راهبرد تقنینی مشخص» می‌باشد. علاوه بر آن، جهت «اعتبارسنجیِ» مضامین و مدل برساخته ‌شده، از دو روش ارزیابی اعتبار به شیوۀ ارتباطی و نیز روش ممیزی و به منظور «پایایی‌سنجی» از دو روش قابلیت تکرارپذیری و نیز قابلیت انتقال یا تعمیم‌پذیری استفاده شده ‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Designing a desirable model of legislative initiative in Iranian legislative studies law

نویسندگان [English]

  • zohre haghpanahan 1
  • Ahmad Habib nezhad 2
  • zahra ameri 3
1 Ph.D. Student in Public Law, Department of Public Law, Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran.
2 Associate Professor of Law, Department of Public law, Faculty of Law, Farabi Campus, University of Tehran, Qom, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Humanities, Bojnourd University, Bojnourd, Iran.
چکیده [English]

The Legislative initiative, as a legislative tool at the beginning and inside of the more comprehensive legislative process, is one of the essential issues in the legislative studies law and legislation. Unfortunately, unlike its final product, the law, Iran's legal system has not focused, consistent, and dynamic attention. Therefore, to clarify the importance of this issue and the need to pay more attention to it, based on the existing circumstances, the present study aims to design a desirable model of legislative initiative in Iran legislative studies law by identifying the principles and effective components.

The qualitative research method and thematic analysis had used. The research's data were collected using semi-standard interviews with experts in the field of legislation, elected using the theoretical sampling method. Data were analyzed using the thematic analysis method in the thematic network. Finally, a conceptual model of network measurement had constructed. The qualitative research findings show that the design of the desired model of the legislative initiative includes four comprehensive themes: "comprehension of the concepts, fundamentals, rules, and principles of the legislative initiative"; "Knowledge, expertise and scientific standards in the legislative initiative"; "participation of citizens and utilizing from the mechanisms of civil society"; And is a "specific legislative policy”. In addition, to "validate" the themes and the constructed model, two methods of evaluating the validity of the communicative method and the audit method have been used. To "reliability," two ways of reproducibility and transferability or generalizability have been used.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Legislative initiative
  • Public Policy
  • legislative Drafting
  • Legislative Studies Law
آرتور.جی، رینرسون، قانون­نویسی گام به گام، ترجمه آزاده عبداله­زاده شهر بابکی، تهران: سمت، 1399.
استراوس، انسلم و جولیت کربین، مبانی پژوهش کیفی (فنون و مراحل تولید نظریۀ زمینه­ای)، ترجمه ابراهیم افشار، تهران، نشر نی، چاپ هفتم. 1397.
انصاری. باقر. اصول و فنون قانون‌گذاری؛ تنظیم پیش­نویس طرح­ها و لوایح، تنقیح و تدوین قوانین. تهران. انتشارات دادگستر. 1399.
زرشکن­عابد، لیلا. تأثیرات قانون؛ ابزاری برای قانون­گذاری بهتر. تهران. مجلس شورای اسلامی. مرکز پژوهش­های مجلس. چاپ اول. 1378.
ساروخانی، باقر، روشهای تحقیق در علوم اجتماعی، جلد دوم، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ هجدهم، 1393.
عابدی جعفری، حسن و محمدسعید تسلیمی و ابوالحسن فقیهی و محمد شیخ­زاده، «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روش ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده­های کیفی، اندیشه مدیریت راهبردی»، سال 5، شماره2، 1390، شماره پیاپی10.
فلیک، اووه، درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه هادی جلیلی، تهران، نشر نی، چاپ دوم، 1388.
قاضی شریعت­پناهی، سید ابوالفضل. بایسته­های حقوق اساسی، تهران: نشر میزان، چاپ51. 1394.
قلی­پور، رحمت­اله. غلام­پورآهنگر، ابراهیم. فرآیند سیاست‌گذاری عمومی در ایران. تهران. مجلس شورای اسلامی. مرکز پژوهش­های مجلس. 1389.
مرکزمالمیری، احمد، حاکمیت قانون: مفاهیم، مبانی و برداشت. ویراست دوم. تهران. مجلس شورای اسلامی. مرکز پژوهش­ها. 1394.
مویل، کوئین­جی. ارتقای کارآمدی رویه های تقنینی پارلمان، تالیف و ترجمه حسن وکیلیان، گفتارهایی در قانون و قانون‌گذاری، تهران: دفتر مطالعات حقوقی مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، چاپ اول. 1390.
آقایی طوق، مسلم، «صلاحیت ابتکار قانون در نظام قانون‌گذاری جمهوری اسلامی ایران»، زیر نظر باقر انصاری، معاونت تحقیقات، آموزش و حقوق شهروندی. 1391.
حبیب­نژاد، سیداحمد و احمد، تقی­زاده، «نیازسنجی تقنینی؛ عنصری بایسته در قانون‌گذاری شایسته»، فصلنامه دانش حقوق عمومی، سال هشتم، شماره 26، 1398، ص45-25.
حبیب­نژاد، سیداحمد و عامری، زهرا، «قانون‌نویسی در نظام تقنینی ایران در پرتو مدل‌های پیش­نویس­نگاری تقنینی»، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال بیست وهفتم، شماره یکصدودوم. ص265-241.
کمالی، یحیی. صدیقه شیخ­زاد­ه­جوشانی و فاطمه احمدی­نژاد، «اجرای سیاست­های عمومی؛ ارائه معیارهایی برای اجرای موفق سیاست­ها». فصلنامه علمی-پژوهشی سیاست‌گذاری عمومی، دوره 6 ، شماره 2،  1399، ص275-253.
مرکز مالمیری، احمد، «اختلال در ابتکار قانون‌گذاری در ایران؛ آموزه‌هایی برای مجلس یازدهم»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات اقتصادی، شماره مسلسل 17139، تیر 1399.
مرکزمالمیر، احمد. «ملاحظاتی در انجام فرآیند ارزیابی تاثیرات پیشینی قانون در ایران». فصلنامه حقوق اداری. سال هشتم. شماره 26، 1400 ص217-195.
مرکز مالمیری، احمد و حسن وکیلیان، «مقدمه­ای بر فلسفه قانونگذاری: در تکاپوی ارتقای کیفیت قانون»، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال هجدهم، شماره 51، 1395.
میرزایی، اقبال­على، «ارجاع قانون به قانون دیگر و دشواری‌های ناشی از آن»، فصلنامه دیدگاه‌های قضایی، شماره 65، (1393).
 
. Xanthaki, H, Drafting Legislation: Art and Technology of Rules for Regulation, Bloomsbury Publishing, 2014.