تحلیل فقهی حقوقی مسئولیت مدنی دولت نسبت به اعمال زیان بارحاکمیتی در قبال شهروندان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق، دانشکده الهیات، دانشگاه سیستان وبلوچستان، زاهدان، ایران

2 دانشیار گروه حقوق دانشگاه قم و رئیس دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

دولتها همانند دیگر اشخاص، گاه به جهت برخی افراط و تفریطها در انجام فعالیتها وظایف خود باعث ورود خسارت به شهروندان می شوند. آیا در چنین مواردی دولت موظف به جبران خسارت می-باشد؟ براساس نظریه «اعمال تصدی و حاکمیت» مطرح شده توسط حقوقدانان فرانسه، دولت صرفاً نسبت به خسارات ناشی از اعمال تصدیِ خود، مسئول است. ماده 11 قانون مسئولیت مدنی ایران نیز دولت را ملزم به جبران خسارات ناشی از اعمال حاکمیت ندانسته است. به نظر این تفکیک از نظر حقوقی بر واقعیت مبتنی نبوده و تناسبی با حقیقت اعمال اداری ندارد؛ زیرا تمام اعمال دولت –برخلاف اشخاص خصوصی- در راستای تأمین و ارائه خدمات عمومی است از نظر فقهی نیز براساس روایات متعدد، مصونیت دولت نسبت به این دسته خسارات قابل دفاع نبوده، بلکه روایات تصریح بر مسئولیت دولت دارند. البته چه بسا در مواردی به جهت محسن بودن یا دیگر علل موجهه، دولت از پرداخت خسارات معاف دانسته شود که معافیت دولت در این موارد مغایر با سخن قبلی (اصل مسئولیت دولت) نیست.
واژگان کلیدی: قانون مسئولیت مدنی- اعمال‌حاکمیت- مسئولیت‌مدنی دولت –مصونیت‌دولت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Jurisprudential legal analysis of government civil liability for harm to the government

نویسندگان [English]

  • ehsan samani 1
  • seyed hasan vahdati shobeiri 2
1 Assistant Prof., Department of Jurisprudence and Legal Fundamentals, Faculty of Theology, Sistan o Balouchestan University, Zahedan, Iran
2 Associate Prof,. Department of Law, Qom University, & Head of Razavi University Of Islamic Sciences
چکیده [English]

Governments, like other individuals, sometimes cause harm to citizens due to some excesses in their activities. In such cases, is the government obliged to compensate? According to the theory of "acts of tenure and sovereignty" proposed by French jurists, the government is solely liable for damages resulting from the exercise of its tenure. Article 11 of the Iranian Civil Liability Law also does not require the government to compensate damages resulting from the exercise of sovereignty. In my opinion, this separation is not legally based on reality and is not commensurate with the truth of administrative actions; Because all the actions of the government - unlike private individuals - are in the direction of providing and providing public services. Of course, in some cases, due to Mohsen or other justified reasons, the government may be exempted from paying damages, which in these cases is not contrary to the previous statement (the principle of government responsibility).
Keywords: Civil Liability Law - Execution of Sovereignty - Civil Liability of Government - Government's Immunity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Civil Liability Law "
  • Execution of Sovereignty "
  • Civil Liability of Government "
  • "
  • Government'
  • s Immunity
.    ابوالحمد، عبد الحمید، حقوق اداری، تهران، انتشارات دانشگاه، 1354.
2.   امامی، محمد؛ استوار سنگی، کورش، حقوق اداری، تهران، انتشارات میزان، 1390.
3.  بهجت گیلانى فومنى، محمد تقى، جامع المسائل (بهجت)، قم، دفتر معظم‌له، 1426.
4.   صالحی مازندرانی، محمد، بررسی فقهی حقوقی مسئولیت مدنی ناشی از تصمیمات قضایی با نگاهی به برخی نظام های حقوقی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1391.
5.     صفایی، حسین، رحیمی، حبیب الله، مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، تهران، انتشارات سمت، 1389.
6.     طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اداری، تهران، انتشارات سمت، 1390.
7.     طبرى، محمد بن جریر ، تاریخ طبری، پاینده‏، ابو القاسم ، تهران‏، اساطیر‏، 1375.
8.     غمامی، مجید، مسئولیت مدنی دولت نسبت به اعمال کارکنان خود، تهران، نشر دادگستر، 1376.
9.     کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی ضمان قهری-مسئولیت مدنی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران،1369.
10.   کاتوزیان، ناصر، فلسفه حقوق، تهران، بهنشر، 1365.
11.   محقق داماد یزدى، سید مصطفى، قواعد فقه (محقق داماد)، تهران، مرکز نشر علوم اسلامى، 1406.
12.   موسی زاده، رضا، حقوق اداری، تهران، نشر میزان، 1388.
13.   میرشریفى، سید على، درسنامه آشنایى با تاریخ اسلام، پیام آور رحمت، تهران، نشر مشعر، 1389.
14.   هاشمی، سید محمد، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، بنیاد حقوقی میزان، 1391.
1.     سامانی، احسان، لرد چانسلر و قاضی القضات مقامات عالی قضایی انگلستان و اسلام، فصلنامه جستارهای فقه و حقوق خصوصی بهار 1394، شماره 3.
2.     وحدتی شبیری، سید حسن، سامانی، احسان، نگرشی بر نوع مسئولیت دولت در قبال اعمال کارکنان خود، ، مجله دین و قانون، زمستان 95، شماره 14.
3. وحدتی شبیری، سامانی، مسئولیت مدنی دولت در دستور العمل حکومتی امیرالمؤمنین، مجله دین و قانون، پاییز 1394، شماره 9.
1.  ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم، دار سید الشهداء للنشر ، 1405.
2.  ابن اثیر جزرى، تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، خلیلى، عباس، حالت‏، ابو القاسم، تهران، مؤسسه مطبوعات علمى‏، ، 1371.
3.  ابن بابویه، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413.
4.  أبو محمد موفق الدین عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامة الجماعیلی المقدسی ثم الدمشقی الحنبلی، الشهیر بابن قدامة المقدسی، المغنی لابن قدامة، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388هـ - 1968م.
5.  اصفهانى کمپانى، محمد حسین، حاشیة کتاب المکاسب (للأصفهانی، ط - الحدیثة) ، قم ، أنوار الهدى ، 1418.
6.  حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة (ط - الحدیثة)، قم،  مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1420.
7.  حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، رجال العلامة - خلاصة الأقوال، نجف، منشورات المطبعة الحیدریة، 1381.
8.  خراسانى، آخوند محمد کاظم بن حسین، حاشیة المکاسب (للآخوند)، تهران،  وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1406.
9.  سبحانى تبریزى، جعفر، نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1418.
10. شریف رضى، محمد بن حسین، نهج البلاغة، صبحی، صالح، قم، هجرت، 1414.
11. طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، الفهرست (للشیخ الطوسی)، نجف، المکتبة الرضویة، بی تا.
12. طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387.
13. طوسى، محمد بن الحسن، تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1407.
14. فاضل موحدى‌ لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة- الإجارة‌، قم، مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام‌، 1424.
15. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی (ط - الإسلامیة)، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407.
16. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1404.
17. مجلسى، محمدتقى بن مقصود على، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه (ط - القدیمة)، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406.
18. محقق داماد یزدى، سید محمد، کتاب الحج (للمحقق الداماد)، قم، چاپخانه مهر، 1401.
19. مصطفوى، سید محمد کاظم، مائة قاعدة فقهیة، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1421.
20. موسوى اردبیلى، سید عبد الکریم ، فقه القضاء، قم، بی نا، 1423.
21. موسوى خمینى، سید روح اللّه، المکاسب المحرمة (للإمام الخمینی)، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، 1415.
22. موسوى خویى، سید ابو القاسم، المستند فی شرح العروة الوثقى، بی جا، بی نا، بی تا.
23. موسوى گلپایگانى، سید محمد رضا، کتاب القضاء (للگلبایگانی)، قم، دار القرآن الکریم، 1413.
24. نجاشى، ابو الحسن، احمد بن على، رجال النجاشی  فهرست أسماء مصنفی الشیعة، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407.
25. نجفى، صاحب الجواهر، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1404.
26. واقدى، ‏ محمد بن عمر، المغازی‏، دامغانى، محمود مهدوى، تهران، مرکز نشر دانشگاهى، 1369.